Kodeks spółek handlowych ustanawia ogólne kryteria dopuszczalności pełnienia funkcji w organach spółek kapitałowych czy funkcji likwidatora i prokurenta. Wymogi ogólne obowiązują również członków zarządu spółki partnerskiej oraz członków rady nadzorczej w spółce komandytowo-akcyjnej, jeśli organy te funkcjonują w tych spółkach. Ogólne kryteria pełnienia funkcji przewidziane są w art. 18 k.s.h. i mają dwojaki charakter – pozytywny oraz negatywny.
Kryteria pozytywne
Art. 18 § 1 k.s.h. stanowi, iż członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem spółki kapitałowej może być wyłącznie osoba fizyczna. Dodatkowo musi ona posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Prawo pełnienia funkcji wygaśnie, jeśli dana osoba utraci pełną zdolność do czynności prawnych (m. in. wskutek ubezwłasnowolnienia).
Kryteria negatywne
Funkcji członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej czy likwidatora i prokurenta nie może pełnić osoba skazana prawomocnym wyrokiem za niektóre z przestępstw, których katalog wskazano w art. 18 § 2 k.s.h. Są to m. in. przestępstwa godzące w obrót gospodarczy (np. wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym czy udaremnienie zaspokojenia wierzyciela), mienie (np. kradzież lub przywłaszczenie) czy wiarygodność dokumentów (np. wystawianie „pustych faktur”).
Z momentem uprawomocnienia się wyroku skazującego prawo pełnienia danej funkcji (np. członka zarządu) wygasa, bowiem wygasa również mandat do pełnienia funkcji w organie spółki kapitałowej (lub prawo do pełnienia funkcji likwidatora i prokurenta).
Zakaz pełnienia funkcji trwa 5 lat począwszy od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego. Może on ustać wcześniej, jeśli przed upływem tego terminu nastąpi zatarcie skazania. Wtedy skazanie uznaje się za niebyłe, a zakaz przestaje obowiązywać.
Wniosek o zwolnienie z zakazu pełnienie funkcji
Pomimo iż co do zasady zakaz pełnienia funkcji wskutek wydania wyroku skazującego wynosi 5 lat, skazany ma prawo złożyć wniosek do sądu o zwolnienie z zakazu lub skrócenie czasu jego obowiązywania. Aby wniosek mógł zostać rozpoznany, należy złożyć go w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego.
W obecnym stanie prawnym wniosek może złożyć jedynie osoba skazana za przestępstwo nieumyślne. Oznacza to, że skazanie za przestępstwo umyślne (popełnione z zamiarem, celowo) wyklucza możliwość skrócenia czasu obowiązywania czy zwolnienia z zakazu pełnienia funkcji. W konsekwencji skazanie za część przestępstw, które można popełnić wyłącznie umyślnie (np. kradzież czy udaremnienie zaspokojenia wierzyciela).
Obecnie procedowany projekt deregulacyjny przewiduje, że z wnioskiem o zwolnienie z zakazu lub skrócenie czasu jego obowiązywania będzie mogła wystąpić również osoba skazana za przestępstwo umyślne. Pomimo że ustawodawca rezygnuje z bezwzględnego charakteru sankcji, ocena wniosku złożonego przez skazanego nadal będzie każdorazowo należeć do sądu.
Ponowne powołanie do pełnienia funkcji
Wygaśnięcie zakazu lub orzeczenie o zwolnieniu z zakazu przez sąd nie powoduje automatycznego skutku w postaci powrotu osoby skazanej na daną funkcję (np. członka zarządu). Wcześniejszy mandat wygasł bowiem w dniu uprawomocnienia się wyroku skazującego i nie „odżywa” w razie upływu terminu lub zwolnienia z zakazu. Dlatego też konieczne jest, aby odpowiednie organy spółki kapitałowej ponownie podjęły czynności celem powołania danej osoby (wcześniej skazanej) na daną funkcję.
Wejście w życie
Projekt na początku lipca został skierowany do parlamentu. Ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
